Προτοῦ ἀσχοληθῇ κάποιος μὲ τίς «προβεβλημένες» διακρίσεις στὴν κοινωνία μας (οἰκονομικὴ κατάσταση, φῦλα, ἐθνικότητες κ.λ.), θὰ πρέπει νὰ ἐννοήσῃ μιὰν ἄλλη πανάρχαιη, ἴσως προγενέστερη ἀκόμα κ’ ἐκείνης τῶν δύο φύλων: μεταξὺ τῶν ἡλικιῶν.

style="text-align: right;">Γράφει ο Θεοδόσης Άγγ. Παπαδημητρόπουλος*

?ταν τὸ μωρὸ ἔρχεται στὸν Κόσμο, εἶναι ἀπροστάτευτο δίχως τὴ φροντίδα τῆς μεγαλύτερης μάνας καί, κατ’ ἐπέκτασιν στὶς πολιτισμένες κοινωνίες, τοῦ πατέρα. Γιὰ νὰ μεγαλώσῃ σωστά, χρειάζεται τοὺς γηραιότερους γονεῖς πλάι του καὶ τὸν ἐπίσης γηραιότερο δάσκαλο στὸ σχολεῖο. Ὁπότε εἰσάγεται ἕνας πρακτικὰ χρήσιμος σεβασμὸς πρὸς τὴ μεγαλύτερη ἡλικία, γιὰ ναὔρουν τὰ πράγματα τὸ δρόμο τους… Ἀκόμα κι ἀργότερα, ὁ πεπειραμένος ἡλικιωμένος ἔχει πολλά νὰ δώσῃ στὸν νεώτερο, ἰδίως στὰ πρῶτα του βήματα (μὰ κ’ ἔπειτα συχνά-πυκνά). Ἡ συμβουλὴ ἑνὸς ποὔχει ζήσει ἀρκετά, φανερώνεται χρήσιμη, ἐφόσον γίνεται καλοπροαίρετα, κι αποδεικνύεται πολύτιμη κι ἀκριβή.

Παρὰ ταῦτα, οἱ ἄνθρωποι κινοῦνται καὶ λειτουργοῦν συνεχῶς μές σ’ ἕνα πλέγμα σχέσεων -τὶς ὀνομάζουμε "διαπροσωπικές", ἐνῷ εἶναι οὐσιωδῶς ἐξουσιαστικές: Συνήθως, ὁ ἕνας προσπαθεῖ νὰ ἐπιβάλλῃ παρὰ φύσιν, ἢ κ’ ἐνάντια στὴ φύση, τὶς ἐπιδιώξεις, τὰ συμφέροντα καὶ τὴ στάση του στὸν ἄλλον. Ὄργανο στὴν προσπάθεια αὐτὴ ἐπιστρατεύεται κ’ ἡ διαφορὰ ἡλικίας: Μὲ τὸ ἐπιχείρημα τῆς συσσωρευμένης ἐμπειρίας βίου ἐπιχειρεῖ νὰ καθοδηγήσῃ τὸν μικρότερο (κι ἂς μήν τὸ θέλῃ ἐκεῖνος), νὰ τὸν ἐλέγξῃ, νὰ τὸν ὑπονομεύσῃ, ἐνίοτε νὰ τὸν γελοιοποιήσῃ, νὰ τὸν σμικρύνῃ ποιοτικά (ὥστε ὁ ἴδιος συμπλεγματικὰ ν’ ἀρθῇ «ὑπεράνω»), νὰ τὸν παροπλίσῃ ἐπαγγελματικά, νὰ μήν τὸν πληρώσῃ, νὰ τὸν δυναστεύσῃ, νὰ τὸν ἐκμηδενίσῃ ἐν τέλει! Ἀξιώνουν οἱ «πολύπειροι» ἕνα δουλοπρεπῆ, σχεδόν, σεβασμό, ξεχνῶντας πὼς ἡ ἐμπειρία δέ μεταφράζεται αὐτόχρημα σὲ πεῖρα, δηλαδὴ γνώση καὶ σοφία. Ἀλίμονο! Τὰ ξεμωράματα εἶναι τὰ πιό συνηθισμένα κι ὄχι οἱ στοχαστικὲς ἀφυπνίσεις τοῦ πνεύματος…

Κάποια στιγμὴ εἶχα καλέσει στὸ τηλέφωνο μιὰ δημοτικὴ ὑπηρεσία. Καθότι ἡ φωνὴ ἀσκημένη καὶ πλήρης (πρᾶγμα συνήθως σπάνιο σὲ νεώτερες ἡλικίες λόγῳ τῆς σχολικῆς μας ἀπαιδείας στὸν προφορικὸ λόγο καὶ τὴν ἀνάγνωση), ἡ ὑπεύθυνη ὑπέθεσε πὼς ἤμουν τοὐλάχιστο πενήντα ἐτῶν καὶ μοῦ ἀπευθύνθηκε στὸν πληθυντικό. Ὅταν συναντηθήκαμε πιὰ ἀποκοντά, ἀναφώνησε: «Μὰ ἐσύ ‘σαι νέος!»· τότε ἤμουν 34, τώρα 37 (δηλαδὴ σιτέψαμε κι ἀσπρίσαν τὰ μαλλιά μας -γιὰ νὰ μήν «μπεμπεκίζουμε» κιόλας -ἄλλη μάστιγα…). Ἡ γυναῖκα αὐθόρμητα μετέβη ἀπ’ τὸν πληθυντικὸ τῆς ἀστικῆς εὐγένειας στὸν καθ’ ἡμᾶς ἑνικό· λειτούργησε αὐτοματικὰ μέσα της ἡ βαθειά μας γεροντοκρατία: «Ἀστικὰ εὐγενεῖς πρέπει νἄμαστε ἀπὸ κάποιαν ἡλικία καὶ πάνω.» Βεβαίως, ἐγὼ θἄλεγα πὼς εἴμαστε ἀστικὰ εὐγενεῖς ἢ ἀστικὰ ἀγενεῖς σ’ ὅλους ἀδιακρίτως, ἀλλιῶς εἴμαστε ἐν γένει ἀγενέστατοι -στὴ συγκεκριμένη περίπτωση κιόλας ἀθέλητα ἀγενέστατοι! Καὶ τὸ ἀθέλητο δημιουργεῖ μεγαλύτερες παρεξηγήσεις ἀπὸ τὸ ἐπὶ τούτου.

Τὰ παραδείγματα, ποὔχω συλλέξει κατὰ καιρούς, μοναδικά κ’ ἐνδεικτικώτατα… Κάποια στιγμὴ ἔφτασε πρώην συνεργάτης, σὰν ἔβλεπε πὼς δέν μποροῦσε νὰ χειριστῇ τὴ φωτιὰ τοῦ νεωτέρου καὶ τὴ δημιουργική του ροπή, νὰ συμβουλεύσῃ: «Ξέρεις, μικροδείχνεις κι αὐτὸ δέ θὰ σὲ βοηθήσῃ στὴν ἀγορά.» Ναί, εἶχε δίκιο· πόσο αἰσχρός, ὅμως, φάνηκε καί στὴν προαίρεση καί στὴ διατύπωση καί στὴν ἐπιδίωξή του: νὰ γίνῃ «προστάτης», μὴ κι ἀναφέρω λέξη πολύ χειρότερη… Ἡ βαθειὰ γεροντοκρατία ξανάδειχνε τὰ δόντια της. Προφανῶς, σὲ τέτοιες περιπτώσεις ὑποχρεοῦμαι (καὶ μές στὴ συνείδησή μου κ’ ἐσεῖς ποὺ μὲ διαβάζετε, ἀλλὰ γράφω μόνο ὅ,τι περνάει ἀπ’ τὸ χέρι μου) νὰ φάνω ἀνένδοτος, μὴ λογαριάζοντας καμμιά εἰκόνα, καμμιά φήμη, καμμιά κρίση κ’ ἐπίκριση. Χίλιες φορὲς ἀδέσμευτος κακόφημος, παρὰ προσκυνημένος. Γιατὶ αὐτό ἐπιθυμοῦν οἱ τέτοιοι: τὸ προσκύνημα τῶν νεωτέρων, τὸ δέσιμο στ’ ἅρμα τους καὶ τὴν ἀφαίμαξη. Στὴν καλύτερη περίπτωση ἀποζητοῦν ἁπλᾶ τὴ διαπόμπευση τοῦ ἀξιώτερού τους.

Ὅμως, ὑφίσταται καὶ τὸ ἑξῆς ἀναποδογυρισμένο: Ὅπως μιὰ γυναῖκα προσποιεῖται τὸν ἄντρα στὸ ἐργασιακὸ περιβάλλον γιὰ ν’ ἀντέξῃ, ἔτσι κι ὁ μικρότερος ὑποκρίνεται τὸν μεγαλύτερο, γιὰ νὰ σταθῇ. Τότε, τὸ θέαμα τοῦ μικρομέγαλου εἶναι καί γελοῖο καί ἐπικίνδυνο. Τὸ 2015 εἶχα ἤδη μεταφράσει ἕξι ἔργα τοῦ Ἴψεν καὶ μὲ κάλεσαν σ’ ἕνα ᾠδεῖο ποὔθελαν νὰ προσφέρουν μαθήματα δραματολογίας κ’ ἐμενα νὰ τ’ ἀναλάβω, ἀφότου προσωπικὰ τοὺς εἶχα στείλει σ’ ἀνύποπτο χρόνο βιογραφικό μου. Πηγαίνω καὶ μ’ ὑποδέχεται ὁ ὑπεύθυνος, μικρότερος ἀπὸ μένα στὴν ἡλικία. Κάπου εἶχε ἀκούσει ἢ εἶχε δασκαλευτῆ πώς, ζητῶντας βιογραφικό, βάζεις τὸν ἄλλον σὲ θέση «ἀπολογητική» καὶ τοῦ δείχνεις ποιό ‘ναι «τὸ ἀφεντικό»!.. Μὲ ρωτάει: «Ἔχετε τὸ βιογραφικό σας μαζί;» Ἀπάντηση: «Τὸ βιογραφικὸ εἶναι ἤδη στὰ χέρια σας. Μπῆτε καὶ δῆτε στὸ μέιλ σας. Στὴν οὐσία τώρα: Θὰ διδάξω αὐτά, αὐτὰ κι αὐτά… Ποιά ἡ ἀμοιβή;» Ἀνταπάντηση: «Τόσα.» Ἀντίδραση: «Καλά,.. γιὰ τόσα μὲ φέρατε δῶ;..» (Σὲ τέτοιες περιπτώσεις, ἡ εἰρωνεία καὶ τὸ σνομπάρισμα εἶν’ ἐξυπηρετικώτατα.) Ἐδῶ, ὁ ὑπάλληλος, πειθαρχῶντας στὶς ἐντολὲς τοῦ ἀνωτέρου καὶ μᾶλλον γηραιότερου, ἀνοίκεια ὑποκρινόταν ἕναν τρόπο ποὺ δέν τοῦ ταίριαζε. Κι ἄλλα,.. κι ἄλλα, στὸ χῶρο τοῦ Θεάτρου καὶ τῶν ἐκδόσεων..- "ὧν οὐκ ἔστιν ἀριθμός".

Ἡ γεροντοκρατία μας, ἡ βαθειά μας γεροντοκρατία, μὲ τὰ πολλά της πρόσωπα κάνει πολλές καὶ μεγάλες ζημιὲς καθημερινὰ κ’ ὑποδόρια στὸν κοινωνικό μας ἱστό.

*Ο Θεοδόσης Άγγ. Παπαδημητρόπουλος: είναι ἐκδότης-συγγραφέας-ἠθοποιός