Στα επόμενα 5 λεπτά θα μάθεις:

?ιατί το συναίσθημα του Φθόνου είναι κάτι που αφορά όλους μας.

-Ποιοι τύποι προσωπικότητας είναι πιο επιρρεπείς στις εμμονές.

style="text-align: right;">Ο Γιώργος Παπαγεωργίου ρίχνει φως σε σκοτεινά συναισθήματα.

ο έχεις σκεφτεί ποτέ; Τι είναι αυτό που μπορεί να κάνει έναν άνθρωπο να ζηλεύει έναν άλλον άνθρωπο σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θέλει να τον βλάψει λίγο, πολύ ή ανεπανόρθωτα; Ακόμα και στην περίπτωση που μια υποτιθέμενη αντιζηλία δεν είναι γέννημα της φαντασίας του πρώτου, όπως στην περίπτωση του πρόσφατου περιστατικού της επίθεσης μιας γυναίκας προς μια άλλη γυναίκα που συντάραξε όλους μας. Ακόμα και στην περίπτωση που η αντιζηλία στηρίζεται σε κάποια βάσιμα στοιχεία αντιπαλότητας. Σε όλες τις περιπτώσεις, πόσο αναμενόμενο είναι τελικά κάποιος να εχθρεύεται έναν άλλον άνθρωπο σε τέτοιο βαθμό που να ζορίζεται μόνο και μόνο επειδή αυτός ο άλλος άνθρωπος ζει, υπάρχει και αναπνέει ή χαρίζει μερικά λαμπερά χαμόγελα σε κάποιες αναρτημένες φωτογραφίες του;

Κι όμως, στον εγκλωβιστικό κόσμο των εμμονικών σκέψεων τα πάντα είναι πιθανά. Ο ψυχοδυναμκός ψυχολόγος Γιώργος Παπαγεωργίου, διευθυντής της Ψυχικής Φροντίδας (psychikifrontida.gr), είναι το πρόσωπο που επιλέξαμε να μιλήσουμε σχετικά με αυτά τα πιο σκοτεινά συναισθήματα που κατακλύζουν την ανθρώπινη ψυχή αδιακρίτως, πιο συχνά από όσο νομίζουμε, ακόμα και από εκείνους που δεν το περιμένουμε.

Ερωτική αντιζηλία. Είναι κάτι που υπάρχει στο ανθρώπινο είδος, έτσι δεν είναι; Η ιστορία όμως μας δείχνει ότι κάποιες φορές μπορεί να ξεφύγει αυτό το συναίσθημα, οδηγώντας σε ακραίες συμπεριφορές.

Φαντάζομαι ότι αναφέρεστε στο πρόσφατο τραγικό περιστατικό όπου μία νεαρή γυναίκα επιτίθεται με βιτριόλι σε μία άλλη για να της προκαλέσει μόνιμη παραμόρφωση. Θα μιλήσω όμως ευθύς εξ’ αρχής ξεκάθαρα. Δεν πρόκειται για θέμα ερωτικής αντιζηλίας. Γενικά μιλώντας, ερωτική αντιζηλία βεβαίως κι υπάρχει στο ανθρώπινο είδος και το ξέρουμε όλοι μας τόσο καλά από την εμπειρία ώστε είναι περιττή η δική μου επιβεβαίωση. Θα σας προσθέσω όμως το εξής: το λέμε ερωτική αντιζηλία, μόνο για να ομορφύνουμε τη λέξη. Το σωστό είναι να χρησιμοποιήσουμε μία άλλη πιο αρχαία λέξη, που έχει μεγαλύτερη βαρύτητα. Φθόνος! Κι έχει διαφορά από τη ζήλια.

Ζήλια είναι όταν επιθυμώ κάτι όπως το έχει κάποιον άλλος: πτυχίο, σχέση, ομορφιά, επιτυχία, αναγνώριση, τύχη, κ.α. Ο Φθόνος είναι κάτι πολύ βαθύτερο. Είναι «αρχαϊκό» συναίσθημα όπως λέμε, με την έννοια ότι ξεπηδά ως συναίσθημα πολύ νωρίς στη ζωή μας, συνήθως σε νηπιακή ηλικία, απ’ όπου μάλιστα το λέμε και προλεκτικό συναίσθημα, δηλαδή «παράγεται» μέσα μας πριν μάθουμε να μιλάμε.

Με απλά λόγια, είναι η βαθιά ψυχική ανάγκη να ΜΗΝ έχει ο άλλος αυτό που εμείς επιθυμούμε. Προσέξτε. Δεν είναι απλό θέμα λεξιλογίου, αλλά κυριολεκτικό θέμα βαθιάς ψυχικής ανάγκης που, εάν μείνει αθεράπευτο, οδηγεί και σε βαριά παθολογία.

Η ζηλοφθονία ή όπως λέτε εσείς φθόνος, είναι ένα από τα 7 θανάσιμα αμαρτήματα. Γιατί δυσκολευόμαστε να τον αναγνωρίσουμε;

Ο φθόνος είναι ένα συναίσθημα, η έκφραση του οποίου κοινωνικά καταπιέζεται τόσο πολύ που σχεδόν δεν το αναγνωρίζουμε πιά. Απολύτως κυριολεκτικά. Καταλήγουμε δηλαδή να μη μιλάμε σχεδόν ποτέ για αυτό. Σαν ασυνείδητα να υποκρινόμαστε ότι δεν υπάρχει, ότι δεν το νιώθουμε. Όμως, στην πραγματικότητα είναι ένα πολύ βαθύ συναίσθημα που δεν εξαφανίζεται.

Θα σας πω μόνον ότι είναι τόσο βαθύ που ακόμα και σε αναλυτικές ψυχοθεραπείες, η τεράστια πλειοψηφία των ανθρώπων δεν αναγνωρίζει ότι νιώθει φθόνο, παρότι ξέρουμε καλά ότι είναι υπαρκτό αίσθημα.

Ο φθόνος είναι που οδηγεί στην επιθυμία «καταστροφής του αντικειμένου» και όχι στην απόλαυση της νίκης ή της κατάκτησης. Προσέξτε τη διαφορά: στο συναίσθημα του Φθόνου θέλουμε να καταστρέψουμε και όχι να νικήσουμε.

Στην προκειμένη περίπτωση της επίθεσης, ο Φθόνος είναι που δημιουργεί την ψυχική ανάγκη να καταστρέψει το «αντικείμενο του πόθου», δηλαδή το πρόσωπο της γυναίκας από την οποία κινδυνεύει να απωλέσει τον άνδρα που η ίδια επιθυμεί να θεωρεί δικό της.

Μάλιστα ο Φθόνος είναι που παράγει τις εμμονές ως συμπεριφορικές ανάγκες, που οδηγούν και σε τόσο τραγική αποφόρτιση, με την κατάληξη σε έγκλημα.

Διαφοροποιείται στα δύο φύλα το συναίσθημα του φθόνου;

Υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο φύλα. Οι γυναίκες συζητούν πολύ περισσότερο για το συναίσθημα του Φθόνου, οι άντρες όμως είναι που κάνουν περισσότερα εγκλήματα αριθμητικά από τέτοιο κίνητρο. Με άλλα λόγια, οι γυναίκες συζητούν πολύ περισσότερο για την «αντιζηλία» και τις απασχολεί, ενώ οι άντρες είναι που πράττουν περισσότερες τραγικές κινήσεις με την «αντιζηλία» ως κίνητρο. Άρα, απαντώντας σύντομα θα πω: Φαίνεται να είναι πιο έντονη στις γυναίκες, οι άντρες όμως ψυχικά παιδεύονται περισσότερο από αυτή.

Το ουσιώδες κατά τη γνώμη μου είναι το εξής: εφόσον η ερωτική αντιζηλία βασίζεται στο (όπως είπαμε) αρχαϊκό συναίσθημα του Φθόνου, είναι πάρα πολύ δύσκολο να το μετρήσει κανείς.

Μπορώ να σας δώσω ένα απλοϊκό παράδειγμα, το οποίο όμως είναι απολύτως αληθινό. Φθόνος είναι ένα εσωτερικό αίσθημα που ίσως δεν εκφράστηκε ποτέ. Όταν βλέπεις για παράδειγμα μία παλιά σου συμμαθήτρια που υπήρξε όμορφη και αδύνατη και τώρα που μεγάλωσε έχει παχύνει, μπορεί να νιώσεις κατά κάποιο τρόπο όμορφα για αυτό. Στην πραγματικότητα αυτό το συναίσθημα είναι Φθόνος. Καταλαβαίνετε ότι πρόκειται για ένα κοινό και συνηθισμένο αίσθημα το οποίο όμως μεταμφιέζεται και στην έκφραση αλλά και στη μέτρηση του.

Πότε μπορεί μια ερωτική αντιζηλία να φτάσει σε ακραία φαινόμενα εμμονών και επικίνδυνων συμπεριφορών;

Μα το πρώτο βήμα, όπου ένα αίσθημα ερωτικής αντιζηλίας κινδυνεύει να γίνει παθολογικό, είναι να περάσει από το στάδιο ανάπτυξης εμμονών. Όπου και όταν συναντάτε τέτοιες -εμμονές εννοώ- είναι χρήσιμο να υποψιάζεστε ότι κάτι χειρότερο μπορεί να προκύψει. Τα ακραία φαινόμενα έπονται από την ανάπτυξη εμμονών και παρότι εμμονές μπορούν και αναπτύσσουν πάρα πολλοί άνθρωποι, σε ακραία φαινόμενα καταλήγουν λίγοι.

Αν θέλετε να πούμε λίγα λόγια για να εξηγήσουμε τι είναι εμμονές…

Ναι, κύριε Παπαγεωργίου, εξηγήστε μας τι ακριβώς είναι η εμμονή. Πώς μπορεί να καταλήξει κάποιος να πάθει εμμονή με κάποιον άλλον ή οτιδήποτε άλλο;

Εμμονή είναι οτιδήποτε έχει να κάνει με επίμονες επαναληπτικές κινήσεις ή σκέψεις οι οποίες δεν έχουν άμεσο όφελος αλλά ο κυριότερος παράγοντας ευχαρίστησης είναι η επανάληψή τους. Για παράδειγμα: θέλω να σας μιλήσω στο τηλέφωνο και σας κάνω 17 αναπάντητες… Όχι γιατί πραγματικά έχω ελπίδα ότι θα σας ακούσω την 18η, αλλά επειδή με ευχαριστεί ενδόμυχα ότι τάχα το κουδούνισμά μου θα σας αναστατώνει.

Μάλιστα, αν θέλετε να ξέρετε τον ορισμό, εμμονή είναι η τάση να συνεχίζει κάποιος μία συμπεριφορά που σε προηγούμενες συνθήκες ήταν αποδοτική, παρότι πλέον δεν είναι η σωστή.

Και από τη στιγμή που θα εγκατασταθεί η εμμονή στο μυαλό κάποιου είναι δύσκολο να ξεκολλήσει;

Ναι, είναι δύσκολο, διότι κι ο ίδιος εγκλωβίζεται στην εμμονή του. Μπορεί να σπαταλάει μεγάλο μέρος του χρόνου του για να παρακολουθεί κάποιον ή κάτι. Να βγάζει συμπεράσματα, να οργανώνει σχέδια… Ουσιαστικά το άτομο που εγκλωβίζεται σε μια εμμονή χάνει μέρος της ζωής του και μπορεί να δυσκολέψει πολύ και τη ζωή των άλλων.

Εμμονή είναι οτιδήποτε έχει να κάνει με επίμονες επαναληπτικές κινήσεις ή σκέψεις οι οποίες δεν έχουν άμεσο όφελος αλλά ο κυριότερος παράγοντας ευχαρίστησης είναι η επανάληψή τους.

Υπάρχουν κατηγορίες ανθρώπων που είναι πιο επιρρεπείς στις εμμονές και στις παρενέργειές τους;

Οι άνθρωποι που παθαίνουν τις περισσότερες εμμονές είναι και οι πιο επιρρεπείς στην αντιζηλία. Τέτοιοι άνθρωποι είναι οι Εξαρτητικές προσωπικότητες και οι Ψυχαναγκαστικοί. Αν θέλετε, μπορώ να σας πω επιπλέον και τους πιο ευάλωτους: είναι οι άνθρωποι με οριακό χαρακτήρα ή να το πούμε ορθότερα, εκείνοι με οριακή διαταραχή προσωπικότητας. Κι αυτό διότι τούτοι, όταν έρχονται αντιμέτωποι με εμμονές από άλλους, τείνουν να ταράζονται περισσότερο από το μέσο όρο, αφού ανήκουν σε ή ανοίγουν έναν κόσμο δικής τους ψυχικής πραγματικότητας.

Προσοχή, λοιπόν, σε εξαρτητικούς και ψυχαναγκαστικούς, ιδιαίτερα αν υποψιάζεστε ότι υπάρχει οριακότητα στην προσωπικότητά τους. Το ίδιο φυσικά ισχύει και για τον ίδιο μας τον εαυτό.

Τι εννοείτε; Ότι ο καθένας από εμάς μπορεί να πάθει εμμονή;

Η αλήθεια είναι ότι, παρά τις όποιες προδιαθέσεις, ποτέ δεν ξέρεις πώς και πότε μπορεί να κολλήσει το μυαλό κάποιου. Η εμμονή είναι ένα είδος κολλήματος του μυαλού. Και για κάποιους από τους τύπους προσωπικότητας που περιέγραψα, μπορεί να ξεκινήσει με ασήμαντη αφορμή όλο αυτό.

Είναι εύκολο δηλαδή να ξεκινήσει μια εμμονή. π.χ. όλα μπορούν να ξεκινήσουν από μια καρδούλα στο προφίλ του άλλου στο facebook; Ισχύει αυτό;

Ναι, βεβαίως ισχύει και το είδαμε πρόσφατα και στα ρεπορτάζ που συνόδευσαν το τραγικό περιστατικό της επίθεσης με βιτριόλι. Μην ξεχνάτε ότι ο κόσμος των media δεν είναι απλώς ένα παιχνίδι, αλλά αποκτά ψυχική πραγματικότητα σε όσους το εξασκούν έντονα. Συχνά, κοινωνικά μέσα όπως το Facebook γίνονται «πραγματικότητα» ζωής για αρκετούς. Αν δεν μπορώ να ελέγξω τον εαυτό μου και συνέχεια παρακολουθώ το προφίλ του άλλου, είναι πιθανό να έχω αναπτύξει εμμονή. Ακόμα χειρότερα είναι τα πράγματα, αν κατά βάθος φθονώ τον άλλον ή άλλην, για όλα. Φυσικά τα social media εξασφαλίζουν ένα πρόσφορο έδαφος που το διευκολύνουν όλο αυτό. Γνωρίζω πάντως ανθρώπους που συνεχίζουν και κάνουν κοινοποιήσεις και αναρτήσεις σε ενεργά προφίλ ανθρώπων που …έχουν ήδη κηδευτεί. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη εμμονή από την άρνηση θανάτου.

Πώς μπορεί κάποιος να προστατευθεί από τις παρενέργειες των εμμονών των άλλων ή και των δικών του;

Δυστυχώς, δεν μπορεί. Δεν υπάρχει τρόπος να προβλέψεις πώς μπορεί να εξελιχθεί μια εμμονή για να προστατευτείς από τις παρενέργειες. Κι εξηγώ συνοπτικά: πρόκειται για τόσο βαθύ αλλά και αρχαϊκό στη δημιουργία του συναίσθημα που δεν είναι εύκολο να το χειριστεί ή ανακουφίσει κανείς. Νικιέται μόνο μέσα από μία βαθιάς ανάλυσης ψυχοθεραπεία.

Όμως, για παράδειγμα, πόσες ή πόσοι καταφέρνουν να στείλουν για ψυχοθεραπεία τον ή την τραμπούκο που τις τρομοκρατεί; Είμαι σίγουρος, ωστόσο, ότι όσοι πάσχουν από εμμονές και διαβάζουν αυτές τις γραμμές καταλαβαίνουν πολύ καλά τη δυσκολία που αναφέρω. Για κάποιον που έχει εμμονή με κάτι ή με κάποιον είναι πάλι πολύ δύσκολο να το αναγνωρίσει και να το παραδεχθεί, επειδή, εφόσον εγκλωβιστεί στην εμμονή, δεν σκέφτεται καθαρά και λογικά πλέον.

Για παράδειγμα, η σκέψη ότι κάποιος μπορεί να «μου πήρε τον άνδρα ή τη γυναίκα» (είτε αυτό ισχύει ως γεγονός που αποδεικνύεται είτε όχι) έχει να κάνει με μια υπερβολική μορφή κτητικότητας. Νιώθω ότι κάποιος πάει να «μου πάρει» ή «μου πήρε» κάτι που θεωρώ ότι μου ανήκει. Άρα, νιώθω ότι μου έκλεψαν κάτι (κι ας είναι αυτό το κάτι ένα άλλο αυτόβουλο πρόσωπο) και αυτό δυστυχώς συχνά προκαλεί αισθήματα εκδίκησης. Η κοινωνική αλήθεια είναι ότι κανείς δεν ανήκει σε κανέναν, όμως αυτό δεν είναι κάτι που η ψυχή όλων των ανθρώπων το αναγνωρίζει πάντα και όσοι έχουν υπάρξει πολύ ερωτευμένοι αντιλαμβάνονται τι εννοώ. Πάντως, παράδοξο είναι ότι αυτοί που ζηλεύουν περισσότερο είναι αυτοί που έχουν ήδη απατήσει κιόλας…

Συχνά, κοινωνικά μέσα όπως το Facebook γίνονται «πραγματικότητα» ζωής για αρκετούς.

Θα κλείσω με το εξής: η ψυχική ζωή είναι συχνά πολύ περισσότερο παράδοξη και σκοτεινή από όσα μπορεί να εξηγήσει η απλή λογική. Η μαγεία της ψυχοθεραπείας είναι ότι σε φέρνει σε επαφή με τα πιο σκοτεινά σου κομμάτια, καθιστώντας τα έτσι λιγότερο ακίνδυνα για τον εαυτό σου και τους άλλους.

Ο Γιώργος Παπαγεωργίου είναι διευθυντής & επόπτης επιστημονικού προσωπικού στη Ψυχική Φροντίδα. Έχει σπουδάσει Ψυχολογία στην Αγγλία και έχει κάνει μεταπτυχιακή εκπαίδευση στην Ψυχολογία της Υγείας. Παρότι έχει λάβει αρχικά Συστημική εκπαίδευση, πλέον τον ελκύει η προσέγγιση Σχεσιακής Ψυχανάλυσης (Relational Psychoanalysis). Έχει μεγάλη εμπειρία στην παρακολούθηση και παροχή συμβουλών σε θεραπευόμενους με κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές, χαρακτηρολογικές δυσλειτουργίες. Έχει συνιδρύσει την εταιρεία “Ψυχική Φροντίδα ΙΚΕ” (www.psychikifrontida.gr) και μεταξύ άλλων συμβουλεύει με εποπτικό ρόλο τούς επιστημονικούς συνεργάτες της “Ψυχικής Φροντίδας”. Η πλούσια εμπειρία του τον οδήγησε στη δημιουργία της πρώτης οργανωμένης μονάδας παροχής ψυχικής φροντίδας κατ’ οίκον στην Ελλάδα. Είναι μέλος των Group Analytic Society International και International Association for Relational Psychoanalysis & Psychotherapy (IARPP) – ΗΠΑ.