Ένας από τους πιο επιδραστικούς ψυχολόγους και ψυχοθεραπευτές του 20ού αιώνα, ο Αμερικανός δρ Άαρον Μπεκ, «πατέρας» της γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας, που αποτέλεσε το αντίπαλο δέος στη φροϋδική ψυχανάλυση, πέθανε σε ηλικία 100 ετών στο σπίτι του στη Φιλαδέλφεια.

Το έργο του Μπεκ έφερε μια πραγματική επανάσταση στη διάγνωση και θεραπεία της κατάθλιψης, του άγχους, των φοβιών, των κρίσεων πανικού, της βουλιμίας, του εθισμού σε ουσίες, της αϋπνίας, της ιδεοψυχαναγκαστικής και άλλων ψυχικών διαταραχών, συνεχίζοντας μέχρι σήμερα να ασκεί μεγάλη επιρροή. Η ανακοίνωση του θανάτου του, έγινε από το Ινστιτούτο Μπεκ για τη Γνωστική Συμπεριφορική Θεραπεία, το οποίο είχε ιδρύσει ο ίδιος μαζί με την κόρη του δρα Τζούντιθ Μπεκ, σύμφωνα με τους «Τάιμς της Νέας Υόρκης» και τη «Γκάρντιαν».

Όπως δήλωσε η Μπεκ, «ο πατέρας μου υπήρξε ένα εκπληκτικός άνθρωπος που αφιέρωσε τη ζωή του στο να βοηθά τους άλλους, συνεχίζοντας να εργάζεται μέχρι το θάνατο του. Ενέπνευσε μαθητές, γιατρούς και ερευνητές επί αρκετές γενιές με το πάθος και την πρωτοποριακή δουλειά του».

Ο Μπεκ ανέπτυξε ως νεαρός ψυχίατρος (που προηγουμένως είχε εκπαιδευθεί στη φροϋδική ψυχανάλυση) το πεδίο της γνωστικής-συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια στη δεκαετία του 1960, ωθώντας τους ασθενείς να εστιάζουν πλέον στις στρεβλώσεις του τρόπου της καθημερινής σκέψης τους, στις αυτόματες αρνητικές σκέψεις τους, παρά στις απωθημένες συγκρούσεις της παιδικής ηλικίας τους, όπως έκαναν οι φροϋδικοί ψυχαναλυτές. Ο γνωστικός θεραπευτής επιχειρεί έκτοτε να μεταβάλει τον αυτο-μειωτικό εσωτερικό μονόλογο του ασθενούς, με βάση το αντι-φροϋδικό ρητό «υπάρχουν στην επιφάνεια πολλά περισσότερα από αυτά που βλέπει το μάτι».

Ο Μπεκ ανακάλυψε πειραματικά ότι είναι δυνατό να βελτιωθεί η ψυχική υγεία των ασθενών αν αναγνωρίσουν τα λανθασμένα αυτοματοποιημένα πρότυπα της σκέψης τους (του τύπου «είμαι πάντα μια σκέτη αποτυχία σε ό,τι κάνω» ή «δεν αρέσω σε κανέναν») και να σκεφτούν πλέον με πιο λογικό και θετικό τρόπο, μειώνοντας έτσι το άγχος ή τον φόβο τους π.χ. για τους άλλους γύρω τους. Μεταξύ άλλων, υποστήριξε ότι η κατάθλιψη δεν προκαλείτο από έναν απωθημένο μαζοχισμό, όπως πίστευε ο Φρόιντ, αλλά κυρίως από την χαμηλή αυτοεκτίμηση και τη συνεχή αυτοκριτική.

Το έργο του Μπεκ, μαζί με εκείνο ενός άλλου επιδραστικού ψυχολόγου, του ‘Αλμπερτ Έλις που δούλευε ανεξάρτητα, δημιούργησε τελικά τον κορμό της γνωστικής-συμπεριφορικής θεραπείας. Ήταν μια πραγματιστική προσέγγιση εστιασμένη στο σήμερα και όχι στο παρελθόν, που δημιούργησε σκεπτικισμό ιδίως στους ψυχοθεραπευτές της παράδοσης του Φρόιντ και του Γιουνγκ, οι οποίοι θεωρούσαν δεδομένη την ανάγκη να «σκαλίσουν» τα βαθύ υποσυνείδητο ή και το ασυνείδητο του ασθενούς, γι’ αυτό αντιμετώπισαν τη θεραπεία του Μπεκ ως επιφανειακή και αναποτελεσματική.

Όμως ο Μπεκ και οι μαθητές του παρουσίασαν δεδομένα που έδειχναν ότι η νέα θεραπεία έφερνε αποτελέσματα, έτσι στην πορεία η μέθοδος τους κέρδισε έδαφος και καθιερώθηκε στην ψυχιατρική και ψυχολογία. Στην αρχή ο Μπεκ ίδρυσε το δικό του επιστημονικό περιοδικό «Cognitive Therapy and Research» για να παρουσιάσει τις μελέτες του, αλλά σταδιακά η νέα θεραπεία έγινε ευρύτερα αποδεκτή διεθνώς ως πιο επιστημονική από την ψυχανάλυση, αν μη τι άλλο επειδή φάνηκε να έχει ταχύτερα και πιο μετρήσιμα αποτελέσματα.

πως δήλωσε ο ψυχολόγος Στίβεν Χόλον του Πανεπιστημίου Βάντερμπιλτ, «ο δρ Μπεκ πήρε εκατό χρόνια δόγματος, βρήκε ότι αυτό δεν στέκει και εφηύρε στη θέση του κάτι σύντομο, αλλά διαρκές και αποτελεσματικό, στην ουσία σώζοντας την ψυχοθεραπεία από τον εαυτό της».

Ο γιός ρωσο-εβραίων μεταναστών στις ΗΠΑ, Μπεκ, υπήρξε απόφοιτος του Πανεπιστημίου Μπράουν του Ρόουντ ‘Αιλαντ και στη συνέχεια σπούδασε Ιατρική στο Yale. Είχε επηρεαστεί, μεταξύ άλλων, από τη Γερμανο-Αμερικανίδα ψυχαναλύτρια Κάρεν Χόρνεϊ και τον ψυχολόγο ‘Αλμπερτ Έλις. Έγραψε μόνος του ή μαζί με άλλους 22 βιβλία και περισσότερα από 500 επιστημονικά άρθρα, ενώ τιμήθηκε και με πολλά ιατρικά βραβεία (Albert Lasker, Heinz, Sarnat κ.α.). Το περιοδικό «American Psychologist» των Αμερικανών ψυχολόγων τον χαρακτήρισε ένας από τους δέκα πιο επιδραστικούς ψυχοθεραπευτές που έχουν υπάρξει.

Ενδεικτικό του ανοικτού πνεύματος του ήταν ότι στη δεκαετία του 2000 είχε πολλές δημόσιες και ιδιωτικές συζητήσεις με τον Δαλάι Λάμα, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι η γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία και ο βουδισμός έχουν πολλά κοινά σημεία, κυρίως στον τρόπο που δίνουν προτεραιότητα στην ανάγκη αλλαγής του νου μέσω αυτοπαρατήρησης.

Ο Μπεκ αφήνει πίσω του την επί περισσότερα από 70 χρόνια σύζυγο του Φίλις Μπεκ, πρώην ανώτερη δικαστή, τέσσερα παιδιά, δέκα εγγόνια και δέκα δισέγγονα.

Συμβολή στην Ψυχολογία του Aaron Beck

γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία εστιάζει στην αλλαγή των μοτίβων αρνητικής σκέψης, αποσκοπώντας να επιφέρει αλλαγές στη συμπεριφορά. Αυτή η προσέγγιση προσανατολισμένου στόχου λειτουργεί αποτελεσματικά για τη θεραπεία πολλών ψυχολογικών προβλημάτων, μεταξύ των οποίων συγκαταλέγονται προβλήματα διάθεσης, διατροφικά ζητήματα, προβλήματα χρήσης ουσιών, άγχος και κατάθλιψη. Μπορεί να εφαρμοστεί ατομικά αλλά και ομαδικά, προσφέροντας στους ασθενείς τη δυνατότητα να συνεργάζονται μεταξύ τους, αλλά και με τους θεραπευτές τους, για την προσωπική τους θεραπεία.

Η εξέλιξη της γνωσιακής συμπεριφορικής θεραπείας μέσα στο χρόνο, της έχει επιτρέψει να περικλείει ένα ευρύ φάσμα γνωστικών κλάδων όπως η θεραπεία έκθεσης, η εικαστική θεραπεία, η σύντομη θεραπεία κ.ά. Παρά το γεγονός ότι εστιάζει στη σχέση του ασθενή με το παρόν, προσπαθεί, ταυτόχρονα, να διαφωτίσει το παρελθόν. Αντί να θέσει τον ασθενή σε μία διαδικασία αναβίωσης παρελθοντικών τραυμάτων ή διερεύνησης ζητημάτων της παιδικής ηλικίας, ενθαρρύνει το άτομο να προχωρήσει σε μία προσπάθεια κατανόησης του τρόπου με τον οποίο το παρελθόν επηρεάζει τις σημερινές συμπεριφορές και σκέψεις του. Οπλισμένοι με αυτή τη γνώση, οι ασθενείς έχουν τη δυνατότητα να ξεκινήσουν τη μετατροπή των ήδη γνωστών αντιδράσεών τους που προκαλούν προβλήματα στην τωρινή ζωή τους. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία φροντίζει για την μετατροπή των μοτίβων αρνητικής σκέψης σε υγιή μοτίβα τα οποία οδηγούν σε θετικές σκέψεις και εποικοδομητικές συμπεριφορές. Κατά συνέπεια, η θεραπεία αυτή δεν ζητά απαραίτητα από το άτομο να ανακαλύψει ποια ακριβώς είναι η αιτία ύπαρξης του εκάστοτε μοτίβου αρνητικής σκέψης. Αντιθέτως, το κλειδί είναι η αναγνώριση και η κατανόηση της διαδικασίας της σκέψης και η διακοπή αυτής ήδη πριν από την έναρξή της.

Σύμφωνα με τον Μπεκ, ο βασικός κορμός των πεποιθήσεων ενός ατόμου μπορεί να επηρεάσει τη διάθεσή του και τη συνολική ψυχική του υγεία. Οι αυτόματες σκέψεις, όπως για παράδειγμα «Είμαι αποτυχημένος.» ή «Αυτή η δουλειά θα πάει στραβά.», υποδηλώνουν την ύπαρξη ενός πυρήνα αρνητικών πεποιθήσεων που μπορεί να οδηγήσει στην κατάθλιψη. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία βοηθά τα καταθλιπτικά άτομα να αναγνωρίζουν τα συνηθέστερα μοτίβα σκέψης τους και στη συνέχεια τα βοηθά να αναπτύσσουν εναλλακτικά μοτίβα σκέψης καθώς και στρατηγικές για την εξάλειψη ανθυγιεινών, αυτόματων σκέψεων.

Η κλίμακα απελπισίας Μπεκ

πιπλέον, ο Μπεκ δημιούργησε την κλίμακα απελπισίας Μπεκ η οποία περιλαμβάνει είκοσι διατυπώσεις με τις οποίες το άτομο καλείται να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει. Η κλίμακα αυτή υπολογίζει τα συναισθήματα που αφορούν το μέλλον και ορισμένες φορές χρησιμοποιείται για την αξιολόγηση του κινδύνου αυτοκτονίας. Το Ερωτηματολόγιο Κατάθλιψης του Μπεκ, το οποίο χρησιμοποιείται συχνά σε συνδυασμό με την Κλίμακα Απελπισίας, περιλαμβάνει εικοσιένα ερωτήματα πολλαπλής επιλογής που αξιολογούν την κατάθλιψη. Παραμένοντας ένα από τα πιο ευρέως χρησιμοποιούμενα διαγνωστικά τεστ για την κατάθλιψη, υπολογίζει τόσο τις συναισθηματικές καταστάσεις, όπως καταθλιπτική διάθεση, όσο και τις σωματικές, όπως πόνος ή απώλεια όρεξης.